CHP Olağanüstü Kurultayı ve Tarihi Önemi
Bugün Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), olağanüstü kurultayını gerçekleştiriyor. Eski İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu ve 90 kişinin tutuklanmasıyla gelişen olaylar, CHP Genel Başkanı Özgür Özel ve yönetici ekibinin, partiyi türbülanstan çıkarmak amacıyla bir araya gelmesini sağladı. Bu kurultay, CHP’nin birlik görüntüsü vererek genel merkezin yeni dönemde alacağı kararların tartışmasız bir şekilde hayata geçirilmesini sağlama umudunu taşımaktadır. CHP’nin “tek sesli” olma çabası, tarihinde birçok örnekle karşımıza çıkmaktadır. Bu örneklerin en belirgini ve sonraki yılları da etkileyen olay ise CHP’nin 1927 yılındaki ilk kurultayıdır.
TBMM’de Yapılan İlk Parti Kurultayı
CHP’nin tarihi açısından çok önemli olan bu kurultay, pek çok ilki barındırmaktadır. Aslında, bir parti kurultayının şekil şartlarını kısmen sağlamasıyla birlikte birinci sayılsa da, Sivas Kongresi’nin de partiye eklemlenmiş olması nedeniyle resmî literatürde CHP’nin II. Kurultayı olarak geçmektedir.
6 Gün 36 Saat 33 Dakika Süren Nutuk
Kurultay, süresi bakımından da bir ilktir. Osmanlı dönemindeki çok partili hayatta siyasi parti kongreleri genelde bir ya da iki günde tamamlanırken, Cumhuriyet döneminin tek partili sisteminin bu kurultayı 15 Ekim 1927 tarihinde başlayıp, tam 9 gün sürerek 23 Ekim 1927’de sona ermiştir. CHP kurultayının bu kadar uzun sürmesinin temel sebebi, Cumhurbaşkanı ve parti genel başkanının uzun konuşmasıdır. Bu konuşma, “Nutuk” adıyla ve henüz Soyadı Kanunu çıkmadığı için “Mustafa Kemal” imzasıyla kitaplaştırılmış, tam 6 gün 36 saat 33 dakika sürmüştür.
“Değişmez Genel Başkan” Kararı
1927’deki kurultayda, fiilen yürürlükte olan “değişmez genel başkanlık” uygulaması, milletvekilleri, vali ve belediye başkanları ile parti müfettişlerinin oybirliği ile parti kararı ve tüzük maddesi haline getirilmiştir. Ayrıca, 9 Eylül 1923 Nizamnamesi ile her yıl toplanması öngörülen ancak parti içindeki muhalefet nedeniyle gerçekleştirilmeyen yıllık toplantıların durumu da bir karara bağlanmıştır. 1927 yılına gelindiğinde, muhalif gruba mensup milletvekilleri, daha önceki seçimlerde listeye konulmayarak tasfiye edilmiş ve yeni CHP’nin kurultay üyeleri, parti kurultayının artık dört yılda bir toplanmasını hükme bağlamışlardır. Kurultayda partinin adının “Cumhuriyet Halk Fırkası” olduğu da kesinleştirilmiştir.
Yeni Tüzük Maddesi: “Her Üye Kayıtsız Şartsız İtaat Edecek”
Adı “1923 Nizamnamesi” olan düzenlemeye göre, partinin yönetim şeklini belirleyen ve yapısı itibarıyla geniş katılımlı olan mekanizma, 1927 kurultayıyla ortadan kaldırılmıştır. Yeni nizamnameye göre partinin Merkez Teşkilatı, Umumi Riyaset (Genel Başkan), Umumi Riyaset Divanı, Umumi İdare Heyeti ve Fırka Divanı’ndan oluşmaktadır. Genel Başkan, heyet ve divanın tek seçicisi olarak belirlenmiş, ayrıca parti müfettişleri ile teftiş konularını da kendisi belirlemiştir. Kurultayın tüzük hükümleri ve fiili durumuyla ortaya çıkan yönetim gücü üç unvanda toplanmıştır: Umumi Reis Cumhurbaşkanı, Umumi Reis Vekili Başbakan, Parti Umumi Kâtibi (Genel Sekreter). 1927 yılında tüzüğe eklenen bir diğer madde ise “Bütün parti üyeleri alınan kararlara kayıtsız şartsız itaat edecektir.” hükmüdür. Tüzüğün son maddesi ise “İşbu umumi esaslar hiçbir veçhile değiştirilemez.” şeklinde kaleme alınmıştır.
CHF “Layık” Bir Fırkadır
Cumhuriyet Halk Fırkası’nın 1927 kurultayında, o tarihten itibaren partinin ilkeleri haline getirilen hükümler de karara bağlanmıştır. Sonuç bildirgesine, “Cumhuriyet Halk Fırkası, Cumhuriyetçi, Layık, Halkçı ve Milliyetçidir.” ifadesi konulmuştur. Laiklik, o dönemin imla ve telaffuzuyla “layıklık” olarak kayda geçmiştir. CHP, 1933 yılındaki kurultayında ise bu ilkeleri çoğaltarak “altı ok” olarak tasnif etmiş ve bu ilkelerin sembolü olan oklar partinin amblemi haline gelmiştir. CHP’nin “altı ok”u, 1937 yılında da Anayasa’ya konulmuştur. Partinin ikinci genel başkanı Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Demokrat Parti’nin iktidara yaklaştığı günlerde, 1950 yılının Mart ayında yaptığı bir konuşmada, “altı ok”un anayasadan çıkartılacağını açıklamış; ancak bu değişiklik, 1960 askeri darbesini yapan cuntacılar tarafından 1961 Anayasası ile gerçekleştirilmiştir.
– Yılmaz Gülcan, “Cumhuriyet Halk Partisi (1923-1946)”, İstanbul Üniversitesi Doktora Tezi, İstanbul 1999
