Bugün, Başbakan Adnan Menderes ile Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın idamıyla sonuçlanan 27 Mayıs 1960 askeri darbesinin 65’inci yıl dönümü.
Bu kanlı darbe; çekirdek yönetici cunta kadrosu, cuntanın emrindeki ordu, CHP başta olmak üzere irili ufaklı darbe destekçisi muhalif siyasi partiler, basın, iş dünyası, üniversite ve “sivil” toplum kuruluşlarının elbirliğiyle kotarılmıştı.
Üstelik, bu “yıkıcı kadro”nun millet iradesine yönelik saldırgan tutumu ilk de değildi. Millet, baskıcı tek parti CHP iktidarından bunalıp, ilk serbest seçimde Demokrat Parti’yi işbaşına getirmiş, iktidarı kaybedenler ise neredeyse “anında” darbe girişiminde bulunmuşlardı.
DP, YÜZDE 53’LE İKTİDARA GELMİŞTİ
Demokrat Parti, ilk olarak 21 Temmuz 1946 seçimlerinde, CHP’nin bütün baskı ve hilelerine rağmen başarı göstermiş, 14 Mayıs 1950 seçimlerinde ise ezici bir çoğunlukla, yüzde 53.59’luk bir oran ve 408 milletvekiliyle iktidara gelmişti. Seçimlerin arından 22 Mayıs 1950 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü Cumhurbaşkanı olarak Celal Bayar seçilmiş, Adnan Menderes Hükümeti de güvenoyu alarak göreve başlamıştı.
MENDERES, EZANI ASLINA ÇEVİRME KARARI ALINCA
Çiçeği burnundaki DP Hükümeti çalışmaya başlamış, ilk olarak da milletin büyük tepki gösterdiği, yıllarca acısını çektiği “Türkçe ezan” uygulamasını ortadan kaldırmaya girişmişti. Başbakan Adnan Menderes, yeni hükümetin programını okurken, “Türkçe ezan taassubundan” vazgeçilmesi gerektiğini ifade etmişti. Menderes’in bu açıklaması, millette büyük bir sevince yol açmış, konu basında da geniş bir şekilde ele alınmış, CHP ve bu partiye yakın çevreler ise hemen memnuniyetsizliklerini göstermişlerdi.
CUNTACILAR HAREKETE GEÇİYOR
Demokrat Parti bu çalışmaları yürütürken, TSK bünyesindeki bir grup general de başka bir hazırlık içindeydi. Bu grup, kuralsız bir şekilde toplantılar yapmaya başlamıştı. Süreçte, değişik yerlerdeki küçük katılımlı toplantıların ardından ise çok sayıda general Ankara’da bir araya gelmişti.
Bu arada dört general, CHP Genel Başkanı İsmet İnönü’ye gitmiş ve “Ordu emrinizdedir paşam.” demişti. İnönü ise kamuoyuna yansıyan anlatıya, damadı Metin Toker’e yaptığı açıklamaya göre sadece, “Bu gülünç bir yakıştırma.” demekle yetinmişti. Genelkurmay Başkanı Nafiz Gürman ise Cumhurbaşkanı Celal Bayar’la görüşerek, “Ordu seçim sonuçlarına saygılıdır.” ifadesini kullanmıştı.
MENDERES DARBE HABERİNİ ALINCA…
Başbakan Adnan Menderes, İsmet İnönü ve Nafiz Gürman’ın bu beyanlarından haberdar olsa da darbe hazırlıklarına dair çok ciddi duyumlar almaktaydı. Menderes’e yakın gazetecilerden Tekin Erer anılarında bu gelişmeleri, “5 Haziran günü bir albay alelacele Menderes’i ziyarete gelmiş ve 8-9 Haziran gecesinde kendisine karşı bir darbe yapılacağını bildirmişti.
Bunun üzerine Menderes, Bayar’a danıştıktan sonra orduya karşı kendini korumak üzere tedbirlere girişti.” diye yazmıştı. CHP’li gazeteci Cüneyt Arcayürek’in de yıllar sonra, 1975 yılında itiraf ettiğine göre, bir general de Başbakan Yardımcısı Samet Ağaoğlu’na giderek, aynı ihbarı iletmişti.
Bu gelişmeler üzerine Cumhurbaşkanı Celal Bayar ile görüşen Menderes, onu, cuntayla ilgili olarak kapsamlı bir tasfiyeyi başlatma konusunda ikna etmişti. Böylece; 6 Haziran 1950 tarihinde Genelkurmay Başkanı Abdurrahman Nafiz Gürman, Hava Kuvvetleri Komutanı Zeki Doğan, Deniz Kuvvetleri Komutanı Mehmet Ali Ülgen, Jandarma Genel Komutanı Nuri Berköz, Genelkurmay II. Başkanı İzzet Aksalur, Birinci Ordu Komutanı Asım Tınaztepe, İkinci Ordu Komutanı Muzaffer Tuğsavul, Üçüncü Ordu Komutanı Mahmut Berköz ile Salih Omurtak, Kazım Orbay ve Hakkı Akoğuz gibi üst düzey toplam 15 general ve 150 albay emekliye sevk edilmişti.
MENDERES: CHP İKTİDAR HASTASIDIR
Adnan Menderes’in darbe girişimini akamete uğratan bu operasyonu sonrasında CHP’liler olaylarla hiç ilgileri olmadıklarını iddia ederken, Demokrat Partililer ise “olağan şüpheli” konusunda hiçbir şüphe duymamışlardı. Başbakan Adnan Menderes, tasfiyelerden bir hafta sonra Meclis’te yaptığı konuşmada, iktidara gelmelerinin üzerinden henüz bir ay bile geçmemişken ordu kademesinde bazı değişiklikler yapmak zorunda kaldıklarını söylemişti. Menderes, CHP’nin orduyu aleyhlerine tahrik etme yoluna saptığını belirterek, “Cumhuriyet Halk Fırkası, eğer başarılı bir çalışmaya girmek istiyorsa, başlarındaki iktidar hastalarını atmalıdır. Bu iktidar hastaları, havayı karıştırmak istemektedirler.” ifadelerini kullanmıştı.
– Yard. Doç. Dr. Cüneyt Akalın, “1950’de Orgeneral Nafiz Gürman ve Arkadaşlarının Tasfiyesi”, Mülkiye Dergisi, C. 26, S. 233, 2002
– Dr. Aziz Kılıç, “27 Mayıs 1960 Darbesine Meşruiyet Kazandırma Çabaları”, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Kasım 2020
